Door een transitie-bril naar de Zorg kijken

Van Ziekte, Zorg en Zorginstellingen (ZZZ) naar Gedrag, Gezondheid en Gemeenschap (GGG)

De sector Zorg en Welzijn staat voor grote uitdagingen. De zorgvraag stijgt jaar na jaar door vergrijzing en technologische innovaties, terwijl het aantal mensen dat in deze zorgvraag kan voorzien afneemt. Dit leidt tot grote werkdruk voor de medewerkers in Zorg en Welzijn en tot verschraling van de zorg of tot lange wachtlijsten. Dit kan niet zo doorgaan; we stevenen af op een zorgcrisis, die met het huidige systeem en de huidige werkwijze niet is op te lossen. We moeten toe naar een nieuw paradigma voor Zorg en Welzijn. Zoals de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg in 2010 al schreef: “Van Ziekte en Zorg (zz) naar Gedrag en Gezondheid (gg)”. In de recente akkoorden die door VWS zijn gesloten komt daar nog een belangrijke dimensie bij: de verschuiving van de zorgsector naar welzijn en het sociaal domein. Achter veel “zorgvraag” schuilen sociaal-maatschappelijke vraagstukken, zoals eenzaamheid, gebrek aan sociale cohesie, etc.  Deze vraagstukken kunnen niet langer worden afgewenteld op de zorgsector, maar moeten in de maatschappelijke context worden opgelost. Dus “Van Ziekte, Zorg en Zorginstellingen (ZZZ) naar Gedrag, Gezondheid en Gemeenschap (GGG)”.

Fundamentele transitie

Er is een fundamentele transitie nodig naar een nieuw paradigma, die complex is en op gespannen voet staat met de huidige inrichting van de stelsels in Zorg en Welzijn. De richting die is aangeven in IZA, WOZO en GALA is wel goed, maar het zorgstelsel is niet veranderd. Dat gaat nog steeds uit van het huidige paradigma van marktwerking en concurrentie, productiefinanciering, financieringsschotten,  centrale aansturing en regulering, rechtmatigheid als prioriteit boven rechtvaardigheid en effectiviteit.

Het transitiedenken, o.a. verwoord door Jan Rotmans en DRIFT (The Dutch Research Institute For Transitions), biedt ons handvaten om deze transitie te begrijpen en daarin de juiste keuzes te maken. Transitiedenken is behulpzaam bij het analyseren van de grote complexe vraagstukken en crises van deze tijd. Situaties waarbij het huidige paradigma niet meer houdbaar is en vroeg of laat gaat vastlopen. Waar een nieuw paradigma nodig is om de crisis op te lossen. Denk daarbij aan vraagstukken zoals de klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis, etc. Ook de zorgcrisis behoeft een nieuw paradigma om tot volhoudbare oplossingen te komen. Transitiedenken helpt om “uit te zoomen” en de dagelijkse gebeurtenissen te duiden en in een grotere context en ontwikkeling te plaatsen.

De X-Curve

DRIFT heeft een raamwerk ontwikkeld waarmee we transities kunnen beschrijven: de X-curve. Hiermee kunnen we de verschillende fasen en gebeurtenissen van een transitie zichtbaar maken. Van linksboven naar rechtsonder zien we de ontwikkeling van het oude, eindige paradigma, dat langzamerhand in effectiviteit afneemt en dan ontaardt in chaos en uiteindelijk zal uitfaseren. Van linksonder naar rechtsboven zien we het nieuwe paradigma. Eerst in de vorm van experimenten, pilot en initiatieven die tegen de stroom in gaan, dan een fase van acceptatie, versnelling en opschaling. En uiteindelijk zal ook het nieuwe paradigma institutionaliseren en stabiliseren. In de overgangsfase in het midden zijn “verbinders” nodig om de transitie tot een succes kunnen maken en kunnen bestendigen; partijen en personen die de verbinding kunnen maken tussen de opkomende nieuwe initiatieven en de gevestigde instituten, om ruimte te geven aan de nieuwe initiatieven en de instituties zich daarop te laten aanpassen, via bijvoorbeeld aanpassing van wet- en regelgeving.

Paradigma verschuiving

Hoe ziet dan die na te streven toekomst eruit? Dat weten we niet precies en zal werkende weg moeten worden uitgevonden. Dat is precies de essentie van de X-curve: de toekomst openbaart zich eerst in pilots en bottom-up initiatieven van voorlopers. Dan blijkt welke initiatieven aan kracht en acceptatie winnen en de overhand krijgen. Maar de contouren van het nieuwe paradigma tekenen zich wel af in de VWS akkoorden en in het maatschappelijk debat:

In ons land zijn al diverse pilots en initiatieven ondernomen die in deze richting werken. Op deze site vind je daar veel voorbeelden van. Zowel in Nederland als internationaal.